‘Taal is een instrument om gezonder te worden’
Honderdduizend Rotterdammers hebben moeite met lezen en schrijven. De campagne #Durftezeggen wil het taboe op laaggeletterdheid doorbreken. Te beginnen met het meten van de bloeddruk en suikerwaarde.
Door een spuit in een sinaasappel te zetten deed een Rotterdamse huisarts voor hoe je insuline moet injecteren. Wat deed de patiënte vervolgens thuis? Ze spoot het middel tegen suikerziekte in een sinaasappel – zo had de dokter het immers voorgedaan – en at het fruit op. Een patiënt met astma die niet had begrepen hoe de inhaler werkt, gebruikte de puffer als een luchtverfrisser in de woonkamer. De uitleg op de bijsluiter bleek te ingewikkeld.
‘Het zijn schrijnende voorbeelden, maar het komt vaker voor dan je misschien denkt’, zegt Fadua el Bouazzaoui, initiatiefnemer van de Rotterdamse stichting Voorlichters Gezondheid. Met haar eigen medewerkers, vrijwilligers van de maatschappelijke organisatie Yes We Care en met studenten geneeskunde van de Erasmus Universiteit is ze deze middag in Bungelland, een binnenspeeltuin in Rotterdam Alexander. ‘Nog zo’n vraag waar iemand die moeite heeft met lezen en schrijven over struikelt: wat wordt bedoeld met ’tweemaal daags’? Twee pillen in één keer, of eentje ’s ochtends en een ’s avonds?’
Verwijskaartje
Terwijl de kinderen klimmen en ravotten of aan lange tafels verjaardagsfeestjes vieren met friet en Fanta, worden ouders en andere volwassenen in het speelparadijs gevraagd of ze een gratis gezondheidstest willen doen. Behalve de bloedsuikerwaarde, een gezond gewicht en de bloeddruk letten de studenten op laaggeletterdheid.
Daarvoor krijgen de deelnemers de vraag om een tekst op een kaartje voor te lezen. Ook krijgen ze een reeks stellingen onder ogen over gezondheid en taal. De vraag is om de drie belangrijkste eruit te kiezen. Dat is niet voor iedereen even gemakkelijk. ‘Sorry, ik heb mijn leesbril niet bij me’, is een bekend excuus. ‘We vragen dan of iemand misschien moeite heeft met lezen, en dat je daar best voor mag uitkomen’, zegt El Bouazzaoui. ‘In dat geval geven we een verwijskaartje mee naar een taalcursus of taaltraject in de buurt.’
Schaamte
De gezondheidstest maakt deel uit van de Rotterdamse campagne #Durftezeggen. In Nederland kunnen 1,3 miljoen mensen tussen de 15 en 65 jaar niet goed lezen en schrijven, oftewel 12 procent van de beroepsbevolking. In Rotterdam is zelfs 21 procent ‘functioneel analfabeet’. Vooral in de gebieden Feijenoord (36 procent), Charlois (34 procent), Delfshaven, Hoogvliet en IJsselmonde (30 procent) is het probleem groot.
‘Laaggeletterdheid is vaak een taboe-onderwerp waarover mensen uit schaamte liever niet praten’, zegt Robert Simons, wethouder stedelijke ontwikkeling en integratie (Leefbaar Rotterdam). ‘Met deze campagne hopen we dat taboe te doorbreken.’
Rotterdam pakt taalproblemen niet als een geïsoleerd probleem aan, maar altijd in samenhang met aspecten als gezondheid, inkomen en schulden, integratie en de positie op de arbeidsmarkt, aldus Simons. ‘Taal is een instrument om gezonder te worden, uit de schulden te raken of om een baan te vinden. We werken dan ook samen met bijvoorbeeld werkgevers, artsen en apothekers.’
#Durftezeggen begon dan ook in december met het benaderen van huisartsen, apothekers, tandartsen. Zij merken vaak als eerste dat patiënten moeite hebben met lezen. De zorgverleners kregen onder meer verwijskaarten om patiënten door te verwijzen naar organisaties die taalcursussen aanbieden. ‘Wij noemen het taal op recept’, zegt Fadua el Bouazzaoui van de stichting Voorlichters Gezondheid, ‘want taal is ook een medicijn.’
Deel twee is een bewustwordingscampagne onder het publiek met de gratis gezondheidstest. Ze worden aangeboden in onder andere Rotterdamse buurthuizen, een moskee, een supermarkt en een zwembad. In anderhalve week zijn er 870 gezondheidstests geweest. Bij 27 deelnemers werd een zorgwekkende gezondheidsmeting gedaan – hun bloeddruk was gevaarlijk hoog of de bloedsuikerwaarden weken opvallend af. Maar liefst 470 mensen bleken laaggeletterd te zijn. Ze worden aangemoedigd een taalcursus in hun buurt te gaan doen.
Voorlezen
‘Je gaat blind door het leven als je niet kunt lezen en schrijven’, zegt El Bouazzaoui. ‘Ik zie het aan mijn ouders, die uit Marokko naar Nederland zijn geëmigreerd.’ De Nederlandse taal leren is voor migranten het allerbelangrijkste, vindt ze. ‘En dan moet je consequent zijn: niks meer in de eigen taal, alsjeblieft! Alles in het Nederlands. Dat is beter voor je zelfredzaamheid, je gezondheid en de integratie.’
Maar het is een misvatting om te denken dat laaggeletterdheid vooral een probleem is onder inwoners met een migratieachtergrond. ‘Landelijk is tweederde van de laaggeletterden autochtoon en eenderde allochtoon’, zegt wethouder Simons. ‘In Rotterdam is die verhouding precies omgekeerd door de demografie van deze stad. Dan heb je het nog altijd over ruim 33 duizend autochtone Rotterdammers die moeite met lezen hebben. Die groep willen we juist ook bereiken met deze campagne.’
Autochtonen zijn communicatief heel sterk en kunnen goed camoufleren dat ze moeite hebben met lezen en schrijven, zo is er ervaring van El Bouazzaoui. ‘Onder deze groep is de schaamte groter, want iedereen gaat er automatisch van uit dat je dat gewoon hebt geleerd op school. Pas als ze kleinkinderen krijgen, zetten ze zich over hun schaamte heen. Want dan wil opa of oma kunnen voorlezen.’
